A simboloxía detrás do ramo de flores de San Xoán

Véndese como a noite máis máxica, a de Xoán, e unha das tradicións inclúe a elaboración dun ramo de sete flores que se depositarán en auga toda esta noite. Pero por que se recomendan unhas herbas fronte a outras? Pola simboloxía e propiedades. Silvia Domínguez explorouna no seu libro “As herbas de San Xoán” (Patas de peixe).

“Son sete herbas porque o sete é un número máxico. O tipo de herba varía segundo a zona e incluso a familia”, sinala Domínguez. Pola súa parte, o antropólogo Rafa Quintía engade que “hai máis de 30 herbas diferentes dependendo do lugar. Son ou aromáticas, ou curativas ou pola súa configuración son armas simbólicas que protexen contra o mal”.

En canto á elección da noite, sinala que “é unha data fronteira que marca o final dun ciclo e o comezo doutro e vai parello a unhas prácticas rituais de carácter protector, curativo, esconxurador e propiciatorio. Sempre que se producen estes cambios hai unha fase previa que dá lugar a unha nova orde con ritos de caos coas prácticas de roubos de cancelas e carros. Ademais é unha data propicia para o extraordinario. De aí que se fale de meigas, bruxas e encantos cos tres elementos fundamentais: o lume, a auga e o mundo vexetal. As plantas teñen que ver coa rexeneración e coa esconxuración”.

Tres rituales imprescindibles para la noche de San Juan en Galicia

A continuación, Silvia Domínguez fálanos de cada unha das herbas do cacho.

Herba de San Xoán

A planta principal para esta experta no cacho de San Xoán é a herba de San Xoán ou hipérico. “O seu nome científico é Hypericum perforatum. Esta era un espantademos no Medievo. Chamábana tamén a planta do optimismo porque se toma en infusión para depresións leves”, sinala a autora de “As herbas de San Xoán” que recalca que só se deben tomar herbas baixo indicación médica.

A súa vinculación con San Xoán Bautista débese a que ao macerar as flores en aceite ou alcohol queda un líquido vermello e “metaforicamente simboliza o sangue de San Xoán que foi decapitado”, aclara a autora.

Fiuncho

“En Galicia o fiúncho úsase para a elaboración dos maios e aromatizar as castañas. Tamén se empregaba en infusión para cando a nenos e animais lles supuraban os ollos. Por iso se inclúe no cacho de San Xoán para o mal de ollo”, sinala a autora.

Herba luisa

É unha das plantas máis utilizadas para os problemas coas dixestións. “Tradicionalmente, as señoras maiores contan que servía para os amoríos. Cando ían ás festas collían unha presadiña de herba luisa, machucábana e poñíana coa roupa interior. Era o perfume da época”, relata Domínguez. “Por iso, hai que botala, para atraer o amor”, engade.

Desvelan los secretos de las hierbas de San Juan

Xesta

No sabedoría popular téñena como unha planta máxica que serviría para protexer. “A nivel medicinal é moi tóxica. Facíanse escobas con elas para varrer as casas e os fornos, de dentro para fóra. De aí, que se inclúa no ramo para barrer calquera mal que nos poida vir durante o ano”, engade Domínguez.

Fento macho

O seu nome científico é o Dryopteris affinis. Ollo! porque en Galicia hai 71 especies de fentos. Pódense consultar en “A Guía dos fentos de Galicia” (Bahía Edicións), de Henrique Niño. “Este fento medicinalmente non se debe utilizar porque é tóxico pero antes usábase para limpar as lombrices e parásitos de dentro do corpo. Está considerado como un protector por iso se lle bota á agua de San Xoán para que nos protexa o resto do ano”, explica.

Malva

No caso desta planta tanto as follas como as flores son dixestivas. As súas utilidades, sinala Silvia Domínguez, son varias: dixestivas, contra resfriados, para problemas de pel. “A malva ten propiedades emolientes, abranda a pel dura e bótase ao cacho para abrandar o carácter das persoas que vivan na casa”, engade.

Romeu

Por último, non pode faltar o romeu. Esta planta que se emprega moito na cociña e para perfumar armarios, era unha das preferidas dos curandeiros para o alcool de romeu polas súas propiedades contra as dores reumáticas e musculares, inda que tamén destaca como antiséptico, ademais de que loita contra a caspa.

Estas son as sete plantas básicas pero a maiores, dependendo da zona, pódense incluír tamén follas de figueira, follas de limoneiro, loureiro, roseira brava ou a dedaleira. Silvia Domínguez facilita dous consellos: apañalas antes de que chegue a noite e á mañá lavar a cara coa auga mirando para o nacente.

Ademais do cacho, tamén importa a fogueira. Ten orixe celta, precelta ou cristiá? O antropólogo Xosé Manuel González Rebordedo –que publicou en Ir Indo “A festa de San Xoán– explica que “a resposta non é fácil. As tradicións ao redor de San Xoán poden vir de moi antigo. Hai un antropólogo alemán do século XIX que na humanidade hai principios fundamentais que poden aparecer en calquera sitio e época da historia.